1. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về vai trò của Nhân dân và mối quan hệ giữa cán bộ với Nhân dân
“Trong bầu trời không gì quý bằng Nhân dân. Trong thế giới, không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của Nhân dân”. Đây là lời khẳng định của Bác được trích trong “Bài nói chuyện tại lớp nghiên cứu chính trị khóa 2 Trường Đại học nhân dân Việt Nam vào ngày 08 tháng 12 năm 1956. Điều đó cho thấy rằng: Bác đánh giá rất cao vai trò, sức mạnh của Nhân dân trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhân dân trong tư tưởng, tình cảm của Bác vừa là một tập hợp đông đảo quần chúng, vừa là mỗi con người cụ thể. Đó là người nông dân, công nhân, nhà trí thức, các chiến sĩ, các cháu thiếu nhi, thanh niên, phụ nữ, học sinh, sinh viên, các bậc phụ lão, các dân tộc, tôn giáo, kiều bào ta ở nước ngoài… Bác cho rằng, tất cả đều là Nhân dân và dưới bầu trời này, không gì quý bằng Nhân dân; trong thế giới, không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của Nhân dân. Lời khẳng định của Bác tuy ngắn gọn, nhưng vô cùng sâu sắc, mãi mãi là ngọn đuốc soi đường cho Đảng và Nhà nước ta trong quá trình lãnh đạo Nhân dân qua các thời kỳ cách mạng.
“Cán bộ là đầy tớ của nhân dân, chứ không phải làm quan phát xít”. Câu nói này thể hiện quan điểm lấy dân làm gốc trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Người nhấn mạnh rằng, cán bộ không phải là người cai trị Nhân dân, mà là người được Nhân dân giao nhiệm vụ, ủy quyền để thay mặt phục vụ lợi ích của Nhân dân. Đồng thời, Bác lên án thái độ quan liêu, cửa quyền, hách dịch, độc đoán, coi thường dân, xem mình là “quan trên” còn dân là “kẻ dưới”. “Quan phát xít” là hình ảnh chỉ sự độc tài, tàn bạo, xa rời nhân dân – điều hoàn toàn trái với đạo đức cách mạng. Vì vậy, Bác yêu cầu cán bộ phải “trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với dân”.
2. Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với dân.
- Tư tưởng “Trọng dân” là sự khẳng định vai trò của Nhân dân trong sự nghiệp cách mạng. Theo Bác Hồ, người cán bộ phải: kính trọng nhân dân, đặt lợi ích của Nhân dân lên trên hết; luôn lắng nghe ý kiến của dân, không coi thường dân dù là người nghèo hay ít học; không xa hoa, quan liêu, hách dịch, cửa quyền. Bài học thực tiễn cho cán bộ phải sống giản dị, công tâm, đặt mình trong đời sống của dân để hiểu nỗi khổ, nguyện vọng và khơi dậy sức mạnh của Nhân dân.
- Tư tưởng “Gần dân”: Bác dạy: “Cán bộ phải đi đúng đường lối quần chúng, tức là phải đi sát quần chúng, gần gũi quần chúng”. Gần dân không chỉ về khoảng cách địa lý mà còn là sự chân thành, thân thiện, không phân biệt sang hèn. Vì vậy, cán bộ phải thường xuyên tiếp xúc Nhân dân, không né tránh dân; biết dựa vào dân để xây dựng phong trào; tạo sự tin tưởng giữa chính quyền và Nhân dân. Thực hiện tốt điều này giúp hạn chế được tư tưởng quan liêu, xa rời thực tế.
- Tư tưởng “Hiểu dân”: Theo Bác, muốn hiểu dân, cán bộ phải có phương pháp nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của dân thông qua: tiếp xúc trực tiếp; đối thoại, nghe dân nói; quan sát đời sống và lắng nghe phản ánh từ cơ sở. Chỉ khi hiểu dân, cán bộ mới tham mưu, quyết định đúng đắn các chủ trương, chính sách sát thực tiễn, phát huy tốt vai trò làm chủ của Nhân dân.
- Tư tưởng “Học dân”: Bác khẳng định: “Dân ta có nhiều người tài giỏi. Cán bộ phải học dân để làm tốt công việc”. Học dân không phải hạ thấp mình, mà thể hiện sự cầu thị, khiêm tốn. Học từ kinh nghiệm thực tế trong lao động, sản xuất, sinh hoạt; học từ cách giải quyết những tình huống khó khăn; biết tôn trọng và tiếp thu ý kiến của dân. Người cán bộ biết học dân sẽ ngày càng trưởng thành về tư duy và hành động.
- Tư tưởng “Có trách nhiệm với dân”: Tư tưởng trách nhiệm với dân là cốt lõi của đạo đức cách mạng. Người cán bộ, đảng viên cần: làm đúng lời hứa với dân; không vì lợi ích cá nhân mà gây hại cho cộng đồng; chịu trách nhiệm trước dân về những sai sót, yếu kém trong quản lý, điều hành. Bác từng nói: “Chính phủ là công bộc của dân, chứ không phải là quan cách mạng”. Cán bộ phải dám chịu trách nhiệm, không đùn đẩy, né tránh, luôn lấy dân làm trung tâm phục vụ.
3. Thực trạng và một số giải pháp để xây dựng hình ảnh người cán bộ thật sự “Trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với Nhân dân” hiện nay
Sau sáp nhập, địa bàn cấp xã mở rộng, dân số đông, cơ cấu xã hội đa dạng hơn, đòi hỏi đội ngũ cán bộ, công chức phải không ngừng nâng cao năng lực, phẩm chất đạo đức, phương pháp làm việc, tinh thần trách nhiệm và tăng cường hơn nữa việc gần dân, hiểu dân để nắm chắc tình hình trong Nhân dân. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay, một bộ phận cán bộ còn biểu hiện hành chính hóa, thiếu sâu sát cơ sở, ngại đối thoại, ngại va chạm, chưa thực sự “lấy dân làm gốc”; tác phong làm việc còn quan liêu, sách nhiễu gây phiền hà trong giải quyết công việc. Vì vậy, cần xây dựng hình ảnh người cán bộ xã kiểu mẫu theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, làm nền tảng cho chính quyền phục vụ Nhân dân.
Để xây dựng hình ảnh người cán bộ “trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với Nhân dân” phù hợp với mô hình chính quyền cấp xã gần dân, sát dân, phục vụ Nhân dân hiện nay cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp trọng tâm sau:
Một là, hoàn thiện chuẩn mực đạo đức công vụ đối với đội ngũ cán bộ cấp xã hiện nay. Cần cụ thể hóa 5 phẩm chất “Trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân, có trách nhiệm với Nhân dân” thành các tiêu chí đánh giá cán bộ hằng năm. Đồng thời, đưa nội dung này thành một phần trong quy tắc ứng xử, kiểm điểm tự phê bình, phê bình và đánh giá, xếp loại cán bộ hằng năm.
Hai là, đổi mới tác phong công tác, gần dân, sát dân, vì dân. Tăng cường hoạt động tiếp xúc, đối thoại, lắng nghe ý kiến, kiến nghị của Nhân dân theo định kỳ hoặc đột xuất. Cán bộ, công chức phải thường xuyên đi cơ sở để nắm tình hình, tiếp cận thực tiễn, giải quyết kịp thời những vấn đề phát sinh. Thực hiện phương châm “4 cùng” với dân: cùng ăn, cùng ở, cùng làm, cùng nói tiếng nói của dân, nhất là trong giải quyết các vấn đề nóng, nhạy cảm.
Ba là, xây dựng mô hình “Chính quyền thân thiện – phục vụ Nhân dân”. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ số, tạo thuận lợi cho người dân tiếp cận dịch vụ công nhanh chóng, minh bạch. Triển khai hiệu quả mô hình “Chính quyền điện tử cấp xã”, “Một cửa thân thiện” và các nền tảng phản ánh, góp ý từ Nhân dân qua Zalo, Facebook, Cổng thông tin điện tử xã. Tăng cường trách nhiệm người đứng đầu trong xử lý công việc, không đùn đẩy cho cấp trên.
Bốn là, phát huy vai trò giám sát, phản biện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở, để người dân được biết, được bàn, được giám sát các chủ trương, chính sách liên quan đến mình. Tăng cường hoạt động của Ban thanh tra Nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng trong việc giám sát công tác điều hành, phục vụ của cán bộ, khuyến khích người dân tham gia đánh giá sự hài lòng về thái độ phục vụ của đội ngũ cán bộ. Kịp thời xử lý nghiêm minh những hành vi nhũng nhiễu, thiếu trách nhiệm, gây phiền hà cho dân.
Năm là, thực hành “học dân và làm theo dân”. Khuyến khích cán bộ lắng nghe, học hỏi kinh nghiệm, cách làm hay từ Nhân dân; tôn trọng trí tuệ, kinh nghiệm và ý kiến đóng góp của dân. Vận dụng linh hoạt, sáng tạo những giải pháp, sáng kiến từ Nhân dân vào quá trình tổ chức thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, giữ gìn an ninh trật tự ở địa phương.
Sáu là, tuyển chọn, bổ nhiệm cán bộ công tâm, có năng lực, có tinh thần phục vụ và kỹ năng giao tiếp, xử lý tình huống tốt trong tiếp dân. Thường xuyên tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng dân vận, kỹ năng ứng xử văn hóa công sở, nhất là đối với cán bộ bộ phận “một cửa”, cán bộ tiếp công dân.
Tóm lại, việc xây dựng hình ảnh người cán bộ “trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân, có trách nhiệm với dân” không chỉ là yêu cầu về đạo đức cách mạng, mà còn là phương thức then chốt để mô hình chính quyền cấp xã mới hiện nay phát huy hiệu lực, hiệu quả trong phục vụ Nhân dân, tạo dựng niềm tin và sự đồng thuận xã hội - yếu tố quyết định cho sự phát triển bền vững của địa phương./.
(Chuyên đề phục vụ sinh hoạt chi bộ định kỳ tháng 8/2025)